Zencefil (Zingiber offcinale), kakule ve zerdeçalı da içeren zencefilgiller ailesinden bir bitkidir. Zencefil Jamaika, Hindistan, Haiti, Havai ve Nijerya’da yetişir. Birçok yıl yaşayan bu bitkinin boyu 1 metre civarındadır. 15 ila 30 cm büyüklüğünde ince, keskin uçlu yaprakları vardır. Tıbbi amaçlar için kullanılan bej renkli, dolaşık kökleri 15 cm kadar uzayabilir. Kökün keskin, dil ısıran bir tadı ve kokusu vardır.
Zencefilin içinde birçok kimyasal bileşen vardır:
- Nişasta (% 50)
- Protein (9)
- Lipitler (gliserit, fosfatidik asit, lesitin ve yağ asidi; % 6-8)
- Proteaz (%2,26)
- Uçucu yağlar (gingerol, shogoal, zingiberene ve zingiberol; % 1-3)
- Kekre özler
- Vitamin A ve B3 (niyasin)
Kekre veya yakıcı özler (uçucu gingerol yağı da dahil) tıbbi açıdan en güçlü içeriktir çünkü vücutta kan akışını ve iltihabı etkileyen ürünler olan prostaglandin ve leukotriene oluşumlarını engeller. Zencefil keskin bir aromaya sahiptir.
Zencefilin Genel Kullanımı
Tarihte zencefil sindirime yardımcı olması için kullanılmıştır. Michael Castleman’ın Şifa Veren Bitkiler (The Healing Herbs) kitabına göre Eski Yunanlılar zencefili ekmek arasına koyup, akşam yemeğinden sonra sindirime yardımcı olması için tüketirlermiş. İngiliz halkı zencefil birasının mideye iyi geldiğine inanır.
1800 yıllarda Avrupa’da zencefil tozu ve çayı hazımsızlık, gaz, bulantı ve bebek ishali gibi sindirime bağlı sorunlar için kullanılıyordu.
1980’li yıllarda başlayan birçok araştırma zencefilin sindirime yardımcı olduğunu bulgulamıştır. 1999 yılında Almanya’da yapılan bir araştırmada 12 gönüllü oruç tutarken ve sonra da bir öğünle birlikte günde iki kez 100 mg zencefil özütü almıştır. Her iki durumda da zencefil sindirim hareketini hem midede hem de onikiparmak bağırsağında hızlandırmıştır.
Hindistan’da yapılan ve sonuçları 2000 yılında yayınlanan bir araştırma, çemenotu (buyotu), kimyon ve hardal gibi baharatlarla bir arada kullanılan zencefilin farelerin pankreası üzerindeki etkilerini araştırmıştır. Sekiz haftalık araştırmada, günde bir dozdan fazla alınan baharat karışımı pankreastaki birçok sindirim enzimini canlandırmıştır.
Japonlar zencefili özellikle suşiden kaynaklanan balık zehirlenmesine karşı kullanırlar. Zencefilin faydalı bakterileri öldürmeden zararlı bağırsak bakterileriyle (örn. E. Koli, Stafilokok veStreptokok) savaştığı düşünülmektedir. Zencefil bağırsaklarda Lactobacillus gelişimine yardım ederken Schistosoma ve Anisakis parazitlerini öldürür.
Zencefil antibakteriyel özellikleri dolayısıyla Helikobakter pilori’nin neden olduğu mide ülserlerine iyi gelebilir. Zencefil midenin koruyucu bileşimlerini çoğaltarak ülsere düşman bir ortam yaratmaktadır. Zencefilin iltihap kurutucu özelliklerinin kimi kemik iltihabı hastalarında kalça ve diz ağrılarını azalttığı kanıtlanmıştır.
On klinik araştırmadan elde edilen sonuçlara dair 1998 yılında yayınlanan bir raporda, zencefilin hamilelik kaynaklı mide bulantısı ve kusmaya da faydalı olduğu bildirilmektedir. Bununla birlikte 2002 yılındaki bir konferans sunumunda, düşük olasılığı yüzünden aile hekimlerinin hamile kadınlara zencefil reçete etmeyi yeniden düşünmeleri tavsiye edilmiştir.
Zencefil kolesterol emilimini azaltıp onu safra asitlerine dönüştürüp ve sonrasında safradan kurtulma kuvvetini arttırması dolayısıyla kolesterol seviyelerini düşürür. 1998’de yapılan bir araştırmada tavşanlara hem kolesterol hem de 200 mg zencefil özütü birlikte verilmiştir. Bu araştırmada zencefilin kan dolaşımını arttırıp kan inceltici rolünü üstlendiği görülmüştür.
Kurutulmuş veya toz zencefilden yapılan çay öksürüğü dindirebilir. Zencefilin kekre tadı boğazdaki birikmeleri temizleyen salyaları çalıştırır.
Giriş niteliğindeki araştırmalar da zencefilin kanserle savaşma özelliği olduğunu göstermektedir. Henüz herhangi bir kesin sonuç yayınlanmamış olup araştırma devam etmektedir.
Zencefilin Hazırlanması
Zencefil çay, kapsül, haşlama suyu veya yemekte baharat olarak kullanılabilir. Öksürük, mide bulantısı, sindirim ve romatizma için 2 çay kaşığı rendelenmiş taze zencefil kökü veya tozu bir bardak sıcak suda 10 dakika bekletilerek zencefil çayı yapılabilir. Her 2-2,5 saatte bir hâlâ sıcak olan zencefil çayı içilebilir.
Romatizma ağrısı için şu şekilde bir zencefil kompresi yapılabilir: Kabuğu soyulmamış zencefil kökü rendelenir, sonra bir tülbendin içinde kaynayan suya konur ve demlenmeye bırakılır. Zencefil suyu ocaktan alındıktan sonra pamuk bir bez zencefil suyuna batırılır ve sıkılarak fazla suyu alınır. Sırt üstü uzanarak vücudun ağrıyan yerine bu bez konur. İstenirse zencefil suyu küvetin içine konarak banyo da yapılabilir.
Zencefil 250-500 mg kadar ağırlıkları olan kuru kök halinde satılmaktadır. (Mevsimine göre tazesi de bulunur). 2 gram toz zencefil 10 gram taze zencefile karşılık gelir. Bir bardak zencefil çayında 250 mg, bir bardak zencefil birası 1000 mg, bol zencefil baharatlı bir yemek ise 500 mg zencefil içerir. Alman sağlık otoriteleri sabah bulantısını önlemek için günde 2-4 gram zencefil tozu tavsiye ediyorlar. Tavsiye edilen başka bir doz ise günde altı kez 250 mg’dır.
Romatizmalı eklemlere daha fazla kan dolaşımının gelmesini sağlamak için başlangıç olarak günde iki kapsül (250 mg) tavsiye edilmektedir. Sonuçlar iyiyse öğünler arasında günde altı kez alınabilir.
Kan inceltici olarak kullanımda günde 250 mg zencefil kapsülü öğünler arasında olmak üzere günde üç kez kadar alınabilir.
Dikkat Edilmesi Gerekenler
Hamilelik bulantısına faydalı olduğuna dair olumlu araştırma sonuçlarına rağmen kimi tıp doktorları hamile kadınların zencefil kullanmamasını tavsiye etmektedir. Bazı araştırma sonuçları yüksek miktarda zencefilin düşüğe neden olabileceğini akla getirmektedir. Araştırmacılar ceninin tehlikeye girme olasılığı yüzünden insanlar üzerinde deney yapamamaktadır. Günde 6 gramın üstündeki dozlar gastrit sorunlarına veya ülserlere neden olabilir. Zencefil kan pıhtılaşmasını yavaşlatabilir. Zencefil almadan önce tüketicinin bir doktora danışması gerekir.
Tüketiciler zencefil bitkisini yememelidir; hayvanlar üzerine yapılan deneyle zencefil bitkisi tüketmenin karaciğere zarar verdiğini göstermiştir. Safra taşı olan insanlara zencefil kökü tavsiye edilmez.
Zencefilin Yan Etkileri
Zencefil mide ekşitebilir.
Zencefilin Etkileşimleri
Zencefil demir ile yağda çözülen vitaminlerin sindirimini olumsuz etkileyebilir. Zencefil ayrıca birçok ilaçla etkileşime girer. Zencefil bir kan inceltici olan warfarin sodyumu engelleyebilir. Zencefil ayrıca tetrasiklin, digoksin, sulfa ilaçları, fenotiazinlere müdahale edebilir. Tüketiciler ilaç ve diğer etkileşimler için doktorlarına danışmalıdır.