Petroselinum crispum
- Türkçe Adı: Maydanoz
- İngilizce Adı: Parsley
- En Sık Bulunduğu Bölgeler ve Genel Özellikleri: Aslen Akdeniz bölgesine ait olan bitki, özellikle aşçılıkta çok sık olarak kullanıldığı için günümüzde tüm dünyada yaygın olarak yetiştirilmektedir.
Kullanılabilir kısımlar: Maydanozun medikal amaçlı kullanılan kısımları yaprak, tohum ve kök kısımlarıdır.
İçeriğindeki Bileşenler:
- Maydanoz Yaprakları: Uçucu yağ, apiol, miristisin, menta, alfa ve beta pinen, alfa ve beta fellandren, furanokumarinler (bergapten, oksipeucedanin, isopimpinellin, psoralen, ksantotoksin, imperatorin), flavonoidler (apiin vs..), vitaminler (özellikle C vitamini açısından çok zengindir)
- Maydanoz Kökü: Uçucu yağ (miristisin, terpinolen, tuberosum apiol, beta pinen, limonen, beta bisabolen), ftalidler (ligustilid vs..), furanokumarinler (bergapten, oksipeucedanin, isopimpinellin, psoralen, ksantotoksin, imperatorin), flavonoidler (apiin vs..), polienler (falkarinol, falkarindiol vs..)
- Maydanoz Tohumu: Uçucu yağ, apiol, miristisin, alfa ve beta pinen, beta fellandren, furanokumarinler (bergapten, oksipeucedanin, isopimpinellin, psoralen, ksantotoksin, imperatorin), sabit yağ (temel yağ asidi petroselik asittir)
Etkileri ve Kullanıldığı Durumlar: Maydanoz bitkisi yüksek oranda karoten, B1 vitamini, B2 vitamini, K vitamini ve C vitamini içerdiğinden, besleyici bir gıda olarak kabul edilebilir. Bitkiden elde edilen uçucu yağın sindirime yardımcı, iştah arttırıcı ve laksatif etkileri vardır.
Maydanozda bulunan apigenin adlı bileşenin güçlü bir antioksidan olduğu bilinmekle beraber antikarsinojenik (kanser karşıtı) ve antiinflamatuar (iltihap ve yangı karşıtı) özellikleri de bulunmaktadır. Maydanozun sodyum potasyum pompasını inhibe ederek laksatif etkiye yol açtığı sanılmaktadır.
Maydanozdaki apiol bileşeninin ise antispazmodik (spazm giderici) ve vazodilatör (damar genişletici) etkileri olduğu düşünülmektedir. Hem apiol hem de miristisin’in uterin stimulan (rahimi kaslarını uyarıcı) etkileri olduğu tahmin edilmektedir. Apiolün aynı zamanda mesane ve idrar kesesindeki düz kasların kasılmasına yol açtığı da düşünülmektedir.
Maydanozun sindirim sistemindeki gaz birikimini giderici ve rahatlatıcı, antispazmodik (spazm giderici), antiromatizmal, ekspektoran (balgam söktürücü), antimikrobiyal ve diüretik (idrar söktürücü) özellikleri olduğu bilinmektedir. Maydanoz idrar söktürücü olmasına rağmen, idrarla beraber mineral atılımına neden olmadığı için vücuttaki mineral dengesinin bozulmasına neden olmaz. Ancak renal kan akımını (böbrekteki kan akımı) ve glomerular filtrasyon hızını (kanın böbrek glomeruluslarındaki süzülme hızını) arttırırken, böbrek epitelini hafifçe tahriş edebileceği düşünülmektedir.
Maydanoz halk arasında,
- İdrar yolları enfeksiyonlarının tedavisinde,
- Böbrek taşlarının daha kolay atılmasını sağlamak için,
- Gastrointestinal (sindirim sistemi) sistemdeki gaz birikimlerinin giderilmesinde, hazımsızlık ve kolik tedavisine yardımcı,
- Kabızlığın giderilmesine yardımcı,
- Sarılık tedavisine yardımcı,
- Öksürük ve astım gibi bazı solunum yolları rahatsızlıklarında,
- Vücuttaki ödemin atılmasını sağlamak amacıyla,
- Osteoartrit şikayetlerinin giderilmesine yardımcı,
- Hipertansiyonun düşürülerek dengelenmesine yardımcı olması açısından,
- Prostat ve dalak hastalıklarının tedavisine yardımcı olarak,
- Menstural kan akımını (adeti) arttırmak amacıyla,
- Hafif bir afrodizyak olarak,
- Nefesi tazelemek için oral olarak (ağızdan alınarak) kullanılır.
- Maydanoz halk arasında,
- Çatlamış ve pul pul olmuş derinin tedavisinde,
- Cilt morluklarını gidermeye yardımcı olarak,
- Tümörlerin küçülmesini sağlamaya yardımcı olması açısından,
- Böcek ve parazit ısırıklarını tedavi etmek amacıyla,
- Saçların uzamasını hızlandırmak için topikal olarak (etkilenen bölgenin üzerine) uygulanır.
Maydanoz ayrıca yiyecek ve içeceklerde çok sık olarak kullanılan bir baharat ve aroma vericidir. Kozmetik sanayiinde de sıklıkla kullanılmaktadır.
Kullanım Şekli ve Dozaj: Gıdalarda da sıklıkla kullanılan maydanoz için, birçok kaynakta tipik bir dozaj ve kullanım şekli belirtilmemiştir.
Ancak maydanoz yapraklarının faydalı özelliklerinden yararlanmak için günlük 6 gram tüketmeniz tavsiye edilmektedir. Eğer maydonoz yapraklarını direk olarak yiyerek tüketmek yerine, çay olarak demlemek istiyorsanız, 2 gram taze maydanoz yaprağının üzerine 150 ml sıcak su dökerek 10-15 dakika bekletip süzerek içmeniz tavsiye edilir. Bu çayı günde 3 kez tüketmeniz önerilir.
Eğer maydanoz tohumlarını çay şeklinde demleyerek tüketecekseniz, 1 gram öğütülmüş tohuma kaynar su ekleyerek yaklaşık 10 dk beklemeniz ve süzerek tüketmeniz tavsiye edilir. Bu çayı günde 3 kez tüketmeniz önerilir.
Güvenlik ve Yan Etkileri: Maydanozun gıdalarda bulunan miktarının kullanımı güvenli kabul edilmektedir. Bu bitkinin Amerika’daki gıdalarda kullanımı ise GRAS statüsündedir (güvenli)
Maydanozun medikal amaçlar doğrultusunda kısa süreli kullanımı güvenli kabul edilmektedir. Ancak maydanozun 200 gram ve üzeri gibi çok yüksek dozlarda kullanımı güvenli kabul edilmemektedir. Bunun nedeni, içeriğinde bulunan apiol adlı bileşenin toksisiteye neden olabilmesidir.
Maydanozun yüksek dozlarının menstural kanamayı uyarıp, düşüklere neden olabileceği düşünüldüğünden gebeler tarafından medikal amaçlar için kullanılmaması gerekmektedir.
Bu bitkinin emziren kadınlardaki güvenilirliğine ilişkin herhangibir çalışma yapılmadığı için, medikal amaçlarla kullanımı tavsiye edilmez.
Diğer Bitkilerle /Gıdalarla / Gıda Takviyeleriyle Etkileşim:
Herhangibir etkileşim rapor edilmemiştir.
İlaçlarla Etkileşim:
- Aspirin: Aspirin ile maydanozun beraber kullanılmasının, mevcut maydanoz alerjisini daha da alevlendirebileceği düşünülmektedir. Bilinen hafif derecede maydanoz alerjisi olan bir kişide, aspirin alımı sonrasında bu alerjinin daha da şiddetlendiği ve şiddetli ürtiker ile vücutta şişme gözlenmiştir.
- Diüretik İlaçlar: Maydanozun idrar söktürücü özelliklerinden dolayı, diüretik (idrar söktürücü) ilaçlarla etkileşebileceği düşünülmektedir.
- Warfarin (Coumadin): Maydanozun yüksek oranda K vitamini içeriğinden dolayı, kanın pıhtılaşmasını arttırabileceği, bu nedenle oral antikoagülan (kan sulandırıcı) tedaviyle etkileşebileceği düşünüldüğünden dikkatli olunması önerilir.
Hastalıklar veya Durumlarla Etkileşimi:
- Ödem: Maydanozun idrar söktürücü özelliği olmasına rağmen, sodyum geri alımına da neden olduğu bilinmektedir. Bu sebeple mevcut ödem durumunu daha da kötüleştirebileceği akla gelmektedir.
- Hipertansiyon: Maydanozun idrar söktürücü özelliği olmasına rağmen, sodyum geri alımına da neden olduğu bilinmektedir. Bu sebeple hipertansiyon gibi durumlarda tansiyonu daha da yükseltebileceği akla gelmektedir.
- Bazı Böbrek Hastalıkları: Maydanozun özellikle enflamasyonun eşlik ettiği bazı böbrek hastalıklarında kullanılması kontrendikedir (kullanılmamalıdır). Bunun nedeni bitkinin içeriğinde bulunan bazı bileşenlerin, mevcut durumu daha da kötüleştirebileceği düşüncesidir.
German Commission E: Alman Komisyon E monografları (German Commission E monografları), 1983 ve 1993 yılları arasında 300 ‘den fazla bitki ve bitkisel karışımın medikal kullanımını, etkilerini ve yan etkilerini birçok klinik araştırmalar yaparak, objektif ve çok sıkı bilimsel kriterlere göre değerlendirek yazılmış olan bitkilerle ilgili çok değerli bir bilgi kaynağıdır. Alman komisyon E monografları, Alman hükümeti tarafından finanse edilen komisyon E’nin titiz çalışmalar sonucu yayımladığı, tüm dünyadaki herbalistler, eczacılar ve tıp doktorları tarafından ciddiye alınan bir kaynak olarak değerlendirilmektedir.
Maydanozun German Commission E tarafından onaylanan kullanım durumları:
- İdrar yolları enfeksiyonları
- Böbrek ve safra kesesi taşları
Ayurveda’da Kullanılan İsmi: Prajmoda
Tadı: Acı, kekremsi
Kullanılan Kısımları: Yaprak, kök, tohum
Enerjetiği: Isıtıcı
Sindirim Sonrası Etkisi: Acı
Dosha’lar Üzerindeki Etkileri: Kapha ve Vata’yı azaltırken, fazla kullanımı Pitta’yı arttırır
Genel Nitelikleri: Diüretik (idrar söktürücü), taş düşürücü, emenagog (adet düzenleyici ve hızlandırıcı), laksatif (kabızlığı giderici), karminatif (sindirim sistemindeki gazı ve hazımsızlığı giderici), antispazmodik (spazm giderici)
Özellikle Etkilediği Sistemler: İdrar yolları, sindirim sistemi, kadın üreme sistemi
Kullanım Alanları: Maydanoz, mineraller, vitaminler ve demir açısından oldukça zengin olduğundan besleyici bir bitkidir. Maydanoz ayrıca hafif ısıtıcı bir diüretik olduğundan, üşüme ve vücutta zayıflığın olduğu, bu yüzden de diğer diüretiklerin kullanılamayacağı bazı durumlarda kullanılabilir.
Bu bitki etkili bir adet söktürücü olmasının yanı sıra, özellikle adet öncesi dönemde görülen karın, bacaklar ve göğüste su tutulumunu, ayrıca kramplar ve başağrısını azaltarak rahatlatıcı özellik gösterir.
Maydanoz özellikle safra kesesi, idrar yolları ve böbrek taşlarının atılımını kolaylaştırır. Ancak enerjetiği ısıtıcı olduğu için özellikle enflamasyonlu (iltihaplı) böbrek hastalıklarında kullanılmamalıdır. Böyle durumlarda özellikle hatmi çiçeği ile karıştırılıp dengelenerek kullanılabilir. Bu bitki, Kapha’nın gereğinden fazla artmış olduğu durumlar ile Vata’nın tıkanmış olduğu durumlarda da faydalı olacaktır.
Sindirim zayıflığı, sindirim sisteminde gaz birikimi, bronşların ve akciğerlerin tıkanıklığı gibi durumlarda da kullanılabilen maydanoz, romatizmal şikayetlerin hafifletilmesi için de kullanılabilir.
Her gün kullanılan 2 çay kaşığı taze maydanoz suyu, böbrekleri ve uterusu güçlendirmek için kullanılabilir. Bu bitki özellik olarak ardıç meyvesine benzemesine rağmen, ardıç meyvesinden daha hafiftir.