Foeniculum vulgare
- Türkçe Adı: Rezene
- İngilizce Adı: Fennel
- En Sık Bulunduğu Bölgeler ve Genel Özellikleri: Önceleri sadece Akdeniz ikliminin görüldüğü bölgelerde yetişen rezene, daha sonraları İngiltere, Almanya, Arjantin, İran, Hindistan ve Çin’e yayılmıştır. Sarı renkli çiçekleri olan, otsu ve kokulu bir bitkidir.
Kullanılabilir Kısımlar: Bitkinin medikal amaçlarla kullanılan kısımları meyvesi, tohumları ve olgun meyveden elde edilen uçucu yağ’dır.
İçeriğindeki Bileşenler:
- Acı rezeneden elde edilen uçucu yağdaki başlıca bileşenler: Trans anetoller (%50-75), fenkon (%12-33), estragol (%2-5), alfa pinenler, kamfen, p-simen, mirsen, limonen, alfa ve beta phellandrane, gama terpenler, terpinoller, cis-ocimene vs..
- Tatlı rezeneden elde edilen uçucu yağdaki başlıca bileşenler: Trans anetoller (%80-90), fenkon (%1-10), estragol (%3-10), alfa pinenler, kamfen, p-simen, mirsen, limonen, alfa ve beta phellandrane, gama terpenler, terpinoller, gamma fencen vs..
- Tatlı rezene tohumundaki bileşenler: Trans anetoller (%80-90), fenkon (%1-10), estragol (%3-10), alfa pinenler, kamfen, p-simen, mirsen, limonen, alfa ve beta phellandrane, gama terpenler, terpinoller, gamma fencen, hidroksikumarinler, umbelliferon, skopoletin, ostenol, skoparin, eser miktarda furanokumarinler, bergapten, kolumbianetin, psoralen, xanthotoksin, piranokumarinler, flavonoidler ve sabit yağ başta olmak üzere birçok bileşen mevcuttur.
Etkileri ve Kullanıldığı Durumlar: Rezene tohumu beta karoten ve C vitamini açısından oldukça zengindir. Bunun yanı sıra kalsiyum, magnezyum, demir ve daha az miktarlarda olmak üzere diğer metal katyonları da içerir. Uçucu yağda oldukça fazla bulunan trans-anetol, bitkiye anasona benzer keskin kokusunu vermektedir.
Bitkideki anetol ve fenkon bileşenleri, üst solunum yollarındaki salgıları arttırmaktadır. Anetol polimerlerinin ayrıca östrojenik etkileri olduğu da düşünülmektedir.
Yapılan ilk çalışmalar sonucu, rezene yağının, prostoglandin E2 tarafından uyarılarak meydana getirilen uterus (rahim) kasılmalarını engellediği görülmüştür.
Rezene halk arasında,
- Emziren annelerdeki süt üretimini arttırmak için,
- Mensturasyonu (regl) uyararak arttırmak amacıyla,
- Doğumu kolaylaştırmak için,
- Libidoyu (cinsel isteği) arttırmak amacıyla,
- Öksürük ve bronşit gibi üst solunum yolu enfeksiyonlarının tedavisine yardımcı olarak,
- Kolera, sırt ağrısı, yatak ıslatma gibi çeşitli problemlerin ya da hastalıkların çözümüne yardımcı olarak,
- Dispepsinin (hazımsızlık), midede ve sindirim sistemindeki gaz birikimi ve şişkinliğin giderilmesi ve iştahın arttırılması için,
- Görmeyle ilgili bazı problemlere yardımcı olması ve görüşü keskinleştirmesi amacıyla,
- Yenidoğanlardaki kolik tedavisinde oral olarak (ağız yoluyla) kullanılmaktadır.
Bunun haricinde rezene tozu topikal olarak yılan ısırıklarının üzerine uygulanır. Rezene yağı yiyecek ve içeceklerde aroma katma amacıyla kullanılır. Bunun haricinde rezene yağı bazı laksatiflere aroma katma amacıyla ve sabunlar gibi bazı kozmetiklere hoş koku katma amacıyla eklenir.
Etkili Olduğu Durumlar:
- Kolik: Kolik halk arasında gaz sancısı olarak bilinir ve bebeklerde görülür. Yapılan bir klinik araştırmada bir grup bebeğin yarısına plasebo diğer yarısına ise 164 mg rezene, 97 mg oğul otu ve 178 mg Alman papatyası içeren özel bir gıda karışımı günde iki kez verilmiştir. Sonuç olarak besin takviyesi verilen gruptaki bebekler plasebo grubuna kıyasla çok daha az ağlamışlardır. Bu nedenle rezenenin bebeklerde görülen kolik şikayetine iyi geldiği düşünülmektedir.
Kullanım Şekli ve Dozaj: Rezenenin medikal amaçlar için kullanımı hakkında tipik bir dozaj şekli belirtilmemiştir. Buna rağmen çeşitli tıbbi kaynaklardan elde edilen bilgiler şöyledir:
Eğer rezeneyi çay olarak tüketmek istiyorsanız 150 ml kaynar suya 1-2 gram rezene meyvesi veya tohumu ekleyerek 5-10 dk bekletiniz, daha sonra süzerek içebilirsiniz. Bu çayı günde birkaç kez tüketebilirsiniz.
Rezene tentürünün günlük kullanım miktarı 5-7,5 gram, rezene yağının ise 0,1-0,6 ml’dir (100-600 mg kuru rezene meyvesine eşdeğer). Rezene yağını veya tentürünü, eğer bir profesyonelin tavsiyesi dahilinde değilse, 2 haftadan uzun kullanmamanız önerilir.
Rezene balı hazırlamak için 1 kg balın içerisine 500 mg rezene yağı ekleyiniz. Bu baldan hergün 10-20 gram tüketmeniz tavsiye edilir.Kolik şikayeti olan bebeklerde, kolik şikayetini gidermek için 164 mg rezene, 97 mg oğul otu ve 178 mg Alman papatyası içeren özel bir gıda karışımı günde iki kez uygulanmış ve başarılı olmuştur.
Güvenlik ve Yan Etkileri: Rezenenin gıdalarda bulunan miktarının tüketimi güvenli olup Amerika’da GRAS statüsündedir (güvenli). Rezenenin medikal amaçlı uygun miktarlarda kullanımı da güvenli kabul edilmektedir. Bu bitki tohumlarının çocuklar ve yenidoğanlar tarafından kullanımının güvenilirliğiyle ilgili yeterli veri bulunmamaktadır. Bununla beraber kolik şikayeti olan bebeklerde, kolik şikayetini gidermek için 164 mg rezene, 97 mg oğul otu ve 178 mg Alman papatyası içeren özel bir gıda karışım günde iki kez uygulanmış ve 1 haftalık kullanımının güvenli olduğu görülmüştür.
Yüksek miktarlarda rezene içeren bitki çaylarının emziren anneler tarafından kullanımının sakıncalı olduğu düşünülmektedir. Şimdiye kadar rezene kullanan annelerin emzirdiği 2 bebekte nörotoksisite görülmüştür. Rezenenin hamile kadınlar üzerindeki güvenilirliği test edilmediğinden kullanımından kaçınılması önerilir.
Diğer Bitkilerle /Gıdalarla / Gıda Takviyeleriyle Etkileşim: Herhangi bir etkileşim rapor edilmemiştir.
İlaçlarla Etkileşim:
- Ciprofloxacin: Rezene ve ciprofloxacin’in beraber kullanımı, ciprofloxacin’in etkinliğini azaltabilir. Yapılan ilk klinik araştırmalar sonucunda, rezenenin içerdiği kalsiyum, magnezyum, demir nedeniyle ciprofloxacin’in biyoyararlanımını %50’ye yakın oranda azalttığı görülmüştür. Yapılan çalışmalar bu ilacın dokulardaki dağılımını arttırarak eliminasyonunu (atılımını) azalttığını da göstermiştir.
- Kontraseptif İlaçlar: Kontraseptif ilaçlar halk arasında doğum kontrol ilaçları olarak bilinmektedir. Rezenenin bazı bileşenlerinin östrojenik etkili olduğu bilinmektedir. Bu nedenle kontraseptif ilaçlarla beraber kullanılan rezene, östrojen reseptörleri için yarışmaya girebileceğinden bu ilaçlarla etkileşime girebilir.
- Östrojenler: Rezenenin bazı bileşenlerinin östrojenik etkili olduğu bilinmektedir. Bu nedenle hormon replasman tedavisiyle beraber kullanılan rezene, östrojen reseptörleri için yarışmaya girebileceğinden bu ilaçlarla etkileşime girebilir.
- Tamoksifen (Nolvadex): Rezenenin bazı bileşenlerinin östrojenik etkili olduğu bilinmektedir. Bu nedenle rezene, tamoxifen gibi anti-östrojenik ilaçlarla etkileşime girerek bu ilaçların etkisini azaltabilir.
Hastalıklar veya Durumlarla Etkileşimi:
- Çapraz Alerji: Kereviz, havuç ve ayvadana gibi bitkilere alerjisi olan kişilerin, rezeneye karşı da alerjik olabilecekleri göz önüne alınarak dikkatli olunmalıdır.
- Hormona Duyarlı Kanser Türleri / Durumlar: Rezenenin bazı bileşenlerinin östrojenik etkili olduğu bilinmektedir. Bu nedenle hormona duyarlı kanser gibi hastalıkları olan kişilerin rezene kullanımından kaçınmaları gerekir. Hormona duyarlı bazı hastalıklar ve kanser türleri: göğüs kanseri, uterus kanseri, yumurtalık kanseri, endometriozis, uterustaki urlar vs..
German Commission E: Alman Komisyon E monografları (German Commission E monografları), 1983 ve 1993 yılları arasında 300 ‘den fazla bitki ve bitkisel karışımın medikal kullanımını, etkilerini ve yan etkilerini birçok klinik araştırmalar yaparak, objektif ve çok sıkı bilimsel kriterlere göre değerlendirek yazılmış olan bitkilerle ilgili çok değerli bir bilgi kaynağıdır. Alman komisyon E monografları, Alman hükümeti tarafından finanse edilen komisyon E’nin titiz çalışmalar sonucu yayımladığı, tüm dünyadaki herbalistler, eczacılar ve tıp doktorları tarafından ciddiye alınan bir kaynak olarak değerlendirilmektedir.
Rezenenin German Commission E tarafından onaylanan kullanım durumları:
- Öksürük
- Bronşit
- Dispeptik şikayetler (hazımsızlık)
Ayurveda’da Kullanılan İsmi: Shatapushpa
Tadı: Tatlı- acı
Kullanılan Kısımları: Tohum
Enerjetiği: Serinletici (hafif)
Sindirim Sonrası Etkisi: Tatlı
Doshalar Üzerindeki Etkileri: Vata, Pitta ve Kapha’yı dengeleyici
Genel Nitelikleri: Karminatif (sindirim sistemini rahatlatıcı ve gazı giderici), stomaşik (mideyi güçlendirici), stimulan (uyarıcı), diüretik (idrar söktürücü), antispazmodik (spazm giderici)
Özellikle Etkilediği Sistemler: Sindirim, sinir sistemi ile idrar yolları
Kullanım Alanları: Rezene, doğu herbalizminde başlıca hazımsızlık, düşük agni, abdominal ağrı, karın veya midedeki kramp veya gaz, zor veya sancılı idrara çıkma, çocuklardaki kolik gibi birçok rahatsızlığın tedavisinde kullanılır.
Rezene hem sindirime yardımcı olan hem de Pitta’yı aşırı arttırmadan Agni’yi güçlendiren, hazımsızlığa iyi gelen ve gaz birikiminden kaynaklanan karın ağrılarını gidermek için kullanılabilen oldukça güçlü bir bitkidir. Yemeklerden sonra bir çay kaşığı kavrulmuş rezene tek başına veya kaya tuzuyla karıştırılarak kullanıldığında sindirime yardımcı olacaktır. Rezene, çörekotu ve kişniş ile beraber kombine edilerek de kullanılabilir (üçü de serinletici özelliktedir).
Rezene tohumları yaşlılar ve çocuklardaki hazımsızlık problemlerini gidermek için sıklıkla kullanılır. Sinirler için yatıştırıcıdır, aroması zihin üzerine etki ederek zihinsel uyanıklığı sağlamada yardımcı olur.
İdrar yolları problemleri için kişniş ile kombine edilerek kullanıldığında oldukça faydalı olacaktır. Rezene tohumları, acı baharat veya biberlerin aşırı ısıtıcı ve Pitta’yı arttırıcı özelliğinden dolayı kullanılamadığı hazımsızlık gibi durumlarda kullanılabilir.
Rezenenin anne sütünü arttırıcı ve mensturasyonu uyararak hızlandırıcı etkileri de vardır. Vata, Pitta ve Kapha tipi tüm kişilerin kullanabileceği genel bir bitkidir.
Çince İsmi: Xiao Hui Xiang
Genel Nitelikleri: Karminatif (sindirim sistemindeki gaz ve şişkinliği giderici, sindirim sistemini rahatlatıcı), stomaşik (mideyi güçlendirici), analjezik (ağrı kesici)
Etkilenen Organ Meridyenleri: Dalak, akciğerler, böbrekler, mide, kalın bağırsaklar
Kullanım Alanları: Rezene, karaciğerdeki zorlanmış "qi”yi hareket ettirerek, dalak ve mideyi ısıtır. Özellikle mide bulantısı, kusma, karında kramp ve ağrı gibi sindirim sistemiyle ilgili problemlerin giderilmesinde kullanılır. Ayrıca testislerde soğuktan kaynaklanan ağrıyı gidermek için de kullanılabilir. Rezene, yin eksikliği olanlarda veya aşırı ateş durumunda kullanılmamalıdır. Bitkinin Çin herbalizmine göre günlük dozajı 3-9 gram kadardır.