Apium graveolens
- Türkçe Adı: Kereviz
- İngilizce Adı: Celery
- En Sık Bulunduğu Bölgeler ve Genel Özellikleri: Avrupa, batı Asya, doğu Hindistan, kuzey ve güney Afrika, kuzey ve güney Amerika gibi dünyada oldukça fazla bölgeye dağılmış olan otsu bir bitkidir. Bitkinin özellikle kökü ve topraküstü sap kısmı sebze olarak tüketilir.
Kullanılabilir kısımlar: Bitkinin en sık tohum (meyve) kısımları medikal amaçlı kullanılabildiği gibi, kök ve topraküstü sap kısımları da bu amaçlarla kullanılabilir. Bunun haricinde kerevizin kök ve topraküstü sap kısmından yemek yapılarak da tüketilebilir.
İçeriğindeki Bileşenler: Kereviz tohumunda uçucu yağ (limonen, beta selinen, ftalidler, sedanoid, neoknidilid), flavonoidler (graveobiosid A ve B, apiin, isoquercitin vs..), furanokumarinler (bergapten, isoimperatorin, isopimpinellin) ve sabit yağ gibi birçok bileşen içermektedir.
Etkileri ve Kullanıldığı Durumlar: Medikal amaçlı olarak genellikle kerevizin tohum (meyve) kısmı kullanılır. Kereviz tohumu limonen, selinen ve birçok ftalid içerdiği için sedatif (rahatlatıcı, gevşetici), diüretik (idrar söktürücü) ve antispazmodik (spazm giderici) özellikleri vardır. Bunun yanı sıra kereviz bitkisinin hipotansif (tansiyon düşürücü) ve hipoglisemik (şekeri düşürücü) özellikleri olduğu da düşünülmektedir. Kerevizin diğer bir bileşeni olan apiogenin maddesinin ise antiplatelet aktivite göstererek kan sulandırıcı olduğu sanılmaktadır. Bunların yanı sıra kereviz esansiyel yağının ise epitel dokunun tahrişine neden olarak böbrek enflamasyonunu (iltihaplanmasını) arttırabileceği tahmin edilmektedir.
Kereviz suyunun safra salgısını arttırıcı etki gösterdiği rapor edilmiştir. Kereviz tohumu yağının ise bakteriostatik etkili (bakteri üremesini durdurucu) olduğu görülmüştür. Bunların yanı sıra kereviz, kalsiyum, magnezyum ve demir açısından oldukça zengin ve besleyici bir bitkidir.
- Halk arasında kereviz tohumu oral olarak,
- Romatizma ve gut gibi hastalıklardan kaynaklanan şikayetleri azaltmak için,
- Histeri ve gerginlik gibi sinirsel ve ruhsal sorunların üstesinden gelmeye yardımcı olarak,
- Yetersiz beslenme nedeniyle görülen kilo kaybı, iştahsızlık, başağrısı, yorgunluk ve bitkinlik gibi durumlarda kullanılır.
- Bahsedilenlerin yanı sıra kereviz tohumu iyi bir sedatif (rahatlatıcı, gevşetici), hafif idrar söktürücü, idrar yolları antiseptiği, sindirime yardımcı, regli uyarıcı, sindirim sistemindeki gaz birikimini ve şişkinliği giderici, afrodizyak özellikli, bağırsak hareketlerini düzenleyici, hafif antifungal (mantar öldürücü) ve kan temizleyicidir.
Kullanım Şekli ve Dozaj: Bitkinin 0,5-2 gram kurutulmuş meyve kısmı (tohum) günde üç kez tüketilebilir. Eğer bitkinin meyvesinden çay hazırlamak ve tüketmek istiyorsanız, 1 gram kuru meyveyi (kullanımdan hemen önce dövülerek ezilmelidir) 150 ml kaynar suya ekleyip 10 dakika beklettikten sonra karıştırınız ve süzünüz. Bu çayı günde üç kez tüketmelisiniz.
Güvenlik ve Yan etkileri: Kereviz tohumunun (meyve) veya yağının gıdalarda bulunan miktarının kullanımı oldukça güvenli kabul edilmektedir. Kereviz tohumunun gıdalarda kullanımı Amerika Birleşik Devletleri’nde GRAS statüsündedir (güvenli). Kereviz tohumunun oral olarak, medikal miktarlardaki doğru kullanımı da güvenlidir. Ancak bu bitkinin tohumunun veya yağının gebeler tarafından çok fazla miktarda kullanımı, uterus kasılmalarına ve dolayısıyla da düşüklere neden olabileceğinden fazla miktarlardaki kullanımı kontrendikedir (kullanılmamalıdır). Emzirme döneminde medikal amaçlı kullanımının güvenli oluşu hakkında ise yeterli bilgi bulunmamaktadır.
Diğer Bitkilerle / Gıdalarla / Gıda Takviyeleriyle Etkileşim: Herhangi bir etkileşim durumu hakkında bilgi mevcut değildir.
İlaçlarla Etkileşim:
- Merkezi Sinir Sistemi Depresanları: Teorik olarak kereviz tohumları ve bu ilaçların beraber kullanılmaları additif etki yaparak bu ilaçların etkisini arttırabilir.
- Levotiroksin: Kereviz tohumları ve levotiroksin tedavisinin (sentetik tiroid hormonu tedavisi) beraber kullanımı bu tedavinin etkinliğini düşürebilir. Bu etkileşimin ise hangi şekilde ortaya çıktığı bilinmemektedir.
- Lityum: Kereviz tohumlarının idrar söktürücü özelliği olduğu, bu nedenle kandaki Lityum miktarını arttırabileceği düşünülmektedir. Bu sebeple kullanılan Lityum miktarının azaltılması gerekebilir.
- Işığa Duyarlılığı Arttıran İlaçlar: Teorik olarak ışığa duyarlılığı arttırıcı ilaçların kereviz tohumlarıyla beraber kullanımı ışığa duyarlılığı daha da arttırabilir. Bu ilaçlardan bazıları: Elavil, Ciprofloxacin, Septra, Bactrim vs..
Hastalıklar veya Durumlarla Etkileşimi:
- Çapraz Alerji: Eğer havuç, hindiba, pelin veya huş ağacına karşı alerjiniz varsa kerevize de alerjik olma ihtimaliniz yüksektir. Bu durum havuç-kereviz-pelin baharat sendromu olarak adlandırılmaktadır.
- Böbrek Sorunları: Böbreklerle ilgili sıkıntısı olan kişilerin kereviz kullanmamaları gerekir. Kereviz böbreklerdeki enflamasyonu arttırabilir.
- Cerrahi Operasyon: Kereviz merkezi sinir sistemini deprese edici etki gösterebilir. Bu nedenle cerrahi operasyon esnasında veya sonrasında kullanılan anestezik veya diğer ilaçlarla etkileşime girebileceği için kereviz kullanımının, cerrahi operasyondan en az 2 hafta öncesinden kesilmesi tavsiye edilir.
Ayurveda’da Kullanılan İsmi: Ajwan
Tadı: Acı
Kullanılan Kısımları: Tohum
Enerjetiği: Isıtıcı
Sindirim Sonrası Etkisi: Acı
Doshalar Üzerindeki Etkileri: Kapha ve Vata’yı azaltırken, Pitta’yı arttırır.
Genel Nitelikleri: Uyarıcı, diyaforetik (terletici), ekspektoran (balgam söktürücü), karminatif (sindirim sistemindeki gaz birikimini ve rahatsızlığı giderici), antispazmodik (spazmları giderici), diüretik (idrar söktürücü)
Özellikle Etkilediği Sistemler: En çok sindirim, solunum ve sinir sistemlerini etkiler.
Kullanım Alanları: Kereviz tohumu doğu herbalizminde başlıca soğuk algınlığı, grip, bronşit, astım, öksürük, kolik, sindirim zorlukları, ödem ve artrit gibi şikayetler için kullanılır. Yüksek Vata, yetersiz beslenme, barsakta gaz birikimi ve sinüs tıkanıklığı gibi şikayetleri olan kişiler için öğünlerden önce günde üç kez, 1-3 gram kadar kereviz tohumu tozu almaları önerilir. Bu bitkinin tohumu ayrıca böbrek fonksiyonlarını uyarır ve sinir sistemini güçlendirir. Birçok açıdan yabani havuç tohumu ile benzer özellikler gösterir. Kereviz tohumu solunum ve sindirim sistemi için iyi bir dekonjestandır (konjesyonu giderici, tıkanıklıkları açıcı). Vücutta oldukça derine yerleşmiş olan "ama”yı (sindirilemediğinden dolayı toksik özellik kazanan ve atılamayan zararlı artıklar) vücuttan temizlemek için de kullanılabilir. Yavaş çalışan veya durgun vücut metabolizmasını da uyarıcıdır. Sindirim sistemi spazmlarını giderir ve Prana, samana ve udana’yı canlandırır. Tüm bunların yanı sıra ruhsal ve zihinsel enerjiyi de arttırmaya yardımcı olur. Ancak Ayurveda’ya göre kereviz tohumu yüksek Pitta veya hiperasidite gibi durumlarda kullanılmamalıdır.