Asparagus officinalis
- Türkçe Adı: Kuşkonmaz
- İngilizce Adı: Asparagus
- En Sık Bulunduğu Bölgeler ve Genel Özellikleri: Dünyada birçok bölgede yetişen kuşkonmaz bitkisi, daha çok Avrupa’nın merkez ve güney kesimlerinde, orta doğuda, batı Sibiryada ve kuzey Afrika’da yetişmektedir. Bitki medikal amaçların yanı sıra, sebze yemeği olarak da sıklıkla tüketilmektedir.
Kullanılabilir kısımlar: Bitkinin filizleri, kökü ve kök-sap kısmı (toprakaltı gövde) medikal amaçlarla kullanılmaktadır. Bunun yanı sıra özellikle filizler yiyecek olarak da tüketilmektedir.
İçeriğindeki Bileşenler: Bitkinin sürgünleri (filizleri), flavonoidler (rutin, hiperosid, isoquercitin), steroid saponinler gibi birçok bileşenin yanı sıra bol miktarda lif, folik asit, C vitamini, E vitamini, B6 vitamini, bakır, demir, çinko, manganez, kalsiyum, magnezyum, sodyum, potasyum ve fosfor içerdiğinden oldukça besleyici bir besin maddesi olarak bilinir. Yeşil kuşkonmaz, diğer türlere göre daha fazla mineral içerir. Ayrıca bitkinin sürgün başları, mineral açısından en zengin kısımlardır.
Kuşkonmazın köksap kısmı ise steroid saponinler açısından zengindir (asparagoidler A,B,D,F,G,H,I) bunun haricinde amino asitler (sülfür içeren aspartik asit, 3 merkapto-bütirik asit esterleri, diizobütirik asit disülfit), fruktanlar (asparagoz, asparagosin) ve birçok bileşen içerir.
Etkileri ve Kullanıldığı Durumlar: Yapılan in vitro çalışmalar (cansız ortamda yapılan çalışmalar) ve hayvan deneyleri kuşkonmazın antienflamatuar (iltihap karşıtı), antioksidan, antimutajenik (mutasyon:DNA’da meydana gelen beklenmeyen değişimler), antitümör (tümör oluşumunu veya büyümesini önleyici), immunostimulan (bağışıklık sistemini uyarıcı), diüretik (idrar söktürücü), hipotansif (tansiyon düşürücü),antibakteriyel, antiviral ve antifungal (mantar öldürücü) özellikler gösterdiğini ortaya koymuştur.
Kuşkonmazın antioksidan özelliğinin içerdiği fenol maddesine bağlı olduğu, bu maddenin miktarının ise bitkinin yetişme koşullarına ve varyasyonlarına bağlı olarak değiştiği bilinmektedir. Ayrıca fenol içeriği bitkinin kaynatılmasıyla azaldığı için antioksidan özellik de azalabilir. Bununla beraber kuşkonmazın içerdiği saponin bileşenleri muköz membranları tahriş edebilir ve sitotoksik (hücre için toksik) olabilir. Özellikle taze bitki filizlerinde bol miktarda bulunan 1,2,3-trithian-5-karboksilik asit maddesi alerjik reaksiyonlara ve kontakt dermatite neden olabilir.
Asparagus halk arasında,
- İdrara çıkışı arttırmak, idrar yolları enfeksiyonlarını tedavi etmek, böbrek ve mesanedeki taşların atılmasını kolaylaştırmak, idrar yollarındaki iltihabik hastalıkların tedavisine yardımcı olmak gibi böbrek ve idrar yollarını ilgilendiren problemlerde,
- Eklemlerdeki romatizmal ağrıları ve şişkinlikleri gidermek amaçlı,
- Gut hastalığındaki semptomları hafifletmede,
- Kadın hormanlarındaki dengesizliği gidermek için,
- Boğaz ve akciğerdeki kuruluğu gidermek için,
- AIDS gibi bağışıklık sistemiyle ilgili hastalıkların ve kanser gibi ciddi hastalıkların tedavisine yardımcı olmak amaçlı,
- Folik asit eksikliğinden kaynaklanan aneminin önlenmesi ve tedavisinde,
- Hafif laksatif olarak bağırsakları yumuşatmak için,
- Nevrit (sinir iltihabı) gibi bazı iltihabik durumların tedavisinde yardımcı olarak,
- Vücuttaki bazı parazitik hastalıkların tedavisinde oral olarak kullanılır.
- Kuşkonmaz topikal olarak ise (sadece istenilen bölgenin üzerine) etkin yüz temizliği sağlamak, yaraları ve akneleri kurutmak için kullanılır.
- Kuşkonmazın taze filizleri pişirilerek sebze yemeği olarak tüketilmesinin yanı sıra bu bitkinin kökü ve tohumları bazı alkollü içeceklerin hazırlanmasında da kullanılır.
Kullanım Şekli ve Dozaj: Bitkinin kullanımıyla ilgili çeşitli kaynaklarda farklı bilgiler bulunmaktadadır. Ancak genellikle kuşkonmaz kökünün günde 6-15 gram kadar tüketilebileceği bilgisi verilmiştir. Eğer kuşkonmazdan çay hazırlayıp çay şeklinde tüketmek istiyorsanız 150-200 ml kaynar suya 40-60 gram bitki kökü veya kök-sapı eklenerek 5-10 dakika demleyiniz, karıştırıp süzerek tüketiniz. Bunun yanı sıra 170 mg.lık ve 320 mg.lık kapsül formlarında kuşkonmaz ekstreleri de bulunmaktadır.Bitkinin topikal kullanımı için ise herhangibir dozaj belirtilmemiştir.
Not: Eğer bitkiyi daha çok idrara çıkmak için kullanıyorsanız, aynı zamanda bol bol su içmeniz tavsiye edilir.
Güvenlik ve Yan Etkileri: Bitkinin kök, kök-sap ve filiz kısımlarının tüketimi güvenli kabul edilmiş olup, kuşkonmazın ABD’de gıdalarda kullanımı GRAS statüsündedir (güvenli).Kuşkonmaz ekstrelerinin gebelerde kullanılmaması gereklidir. Emzirme döneminde kullanımının ise güvenilir olup olmadığıyla ilgili bir araştırma yapılmamıştır, konu hakkında herhangi bir veri yoktur.Özellikle soğan, sarımsak, pırasa ve Frenk soğanına karşı alerjik reaksiyon gösteren kişiler, kuşkonmaza karşı da alerjik olabilirler. Kuşkonmaza duyarlı bu kişiler taze veya konserve edilmiş kuşkonmaz tükettiklerinde ürtiker (halk arasında kurdeşen olarak bilinir), disfaji (yutma güçlüğü), dispne (nefes darlığı) ve anaflaksis ( Organizmanın yabancı protein ya da başka maddelere karşı normalin üstünde aşırı reaksiyonuna verilen addır, acil müdahale edilmezse ölümle bile sonuçlanabilir) geliştirebilirler.Kuşkonmazın topikal kullanımı ya da toplanması veya pişirilmesi esnasında ciltle temas etmesi sonucu, nadir de olsa ciltte kontakt dermatit, ürtiker (kurdeşen), astım, rinit ve konjuktivit (bir çeşit göz iltihabı) gibi durumlar oluşabilir.
Diğer Bitkilerle /Gıdalarla / Gıda Takviyeleriyle Etkileşim: Herhangi bir etkileşim durumu rapor edilmemiştir.
İlaçlarla Etkileşim:
- Lityum: Kuşkonmaz diüretik özellikler gösterdiği için (idrar söktürücü), lityum atılımını azaltabilir ve kandaki lityum seviyeleri yükselebilir. Bu nedenle Lityum kullanan hastalarda, bu ilacın dozunun yeniden ayarlanarak azaltılması gerekebilir.
Hastalıklar veya Durumlarla Etkileşimi:
- Çapraz Alerji: Özellikle soğan, sarımsak, pırasa ve Frenk soğanı gibi zambakgiller ailesinden bazı bitkilere karşı alerjik reaksiyon gösteren kişiler, kuşkonmaza karşı da alerjik olabilirler. Kuşkonmaza duyarlı bu kişiler taze veya konserve edilmiş kuşkonmaz tükettiklerinde ürtiker (halk arasında kurdeşen olarak bilinir), disfaji (yutma güçlüğü), dispne (nefes darlığı) ve anaflaksis ( anaflaksis: organizmanın yabancı protein ya da başka maddelere karşı normalin üstünde aşırı reaksiyonuna verilen addır, acil müdahale edilmezse ölümle bile sonuçlanabilir) geliştirebilirler.
German Commission E: Alman Komisyon E monografları (German Commission E monografları), 1983 ve 1993 yılları arasında 300 ‘den fazla bitki ve bitkisel karışımın medikal kullanımını, etkilerini ve yan etkilerini birçok klinik araştırmalar yaparak, objektif ve çok sıkı bilimsel kriterlere göre değerlendirek yazılmış olan bitkilerle ilgili çok değerli bir bilgi kaynağıdır. Alman komisyon E monografları, Alman hükümeti tarafından finanse edilen komisyon E’nin titiz çalışmalar sonucu yayımladığı, tüm dünyadaki herbalistler, eczacılar ve tıp doktorları tarafından ciddiye alınan bir kaynak olarak değerlendirilmektedir.
Kuşkonmaz kökünün German Commission E tarafından onaylanan kullanım durumları:
- İdrar yolları enfeksiyonları
- Böbrek ve mesane taşları
Ayurveda’da Kullanılan İsmi: Shatavari (Asparagus racemosus)
Tadı: Tatlı
Kullanılan Kısımları: Kök
Enerjetiği: Serinletici
Sindirim Sonrası Etkisi: Tatlı
Doshalar Üzerindeki Etkileri: Pitta ve Kapha’yı azaltırken, Vata’yı etkilemez
Genel Nitelikleri: Diüretik (idrar söktürücü), laksatif (kabızlığı giderici), tonik (besleyici ve güçlendirici), ekspektoran (balgam söktürücü), demulsent (sakinleştirici, yatıştırıcı)
Özellikle Etkilediği Sistemler: Boşaltım sistemi (böbrek ve mesane)
Kullanım Alanları: Kuşkonmaz bitkisinin batı herbalizminde kullanılan türü Asparagus officinalis olmasına rağmen Ayurvedada genellikle Asparagus racemosus türü kullanılır. Bu Asparagus türü, kadınlık hormonlarını güçlendirici özelliğe sahip olduğundan jinekolojik amaçlar için oldukça yaygın olarak kullanılır. Doğurganlığı arttırdığı, göğüsten gelen sütü arttırdığı, kadın üreme sistemini güçlendirdiği ve canlandırdığı ayrıca regl kramplarını azalttığı bilinmektedir.
Asparagus racemosus aynı zamanda akciğer ve boğazdaki kuruluğu gidermek için ve bazı böbrek hastalıklarının tedavisi için de kullanılır. Tüm bunların yanı sıra, pitta tipindeki kişiler için önemli bir bitki ve rejuvenatiftir (yenileyici, gençleştirici ve canlandırıcı).
Ayurvedaya göre kuşkonmaz, kişiyi sadece fiziksel değil ruhani olarak da etkilemektedir. Kuşkonmazın aşk, bağlanma, şefkat ve merhamet duygularını arttırdığı düşünülmektedir. Spiritüel şefkati en derin haliyle tecrübe etmek isteyenlerin tüketebileceği bir bitkidir.
Çince İsmi: Tian Men Dong (Asparagus cochinchinensis)
Genel Nitelikleri: Yin toniği, besleyici, sakinleştirici, ekspektoran (balgam söktürücü)
Etkilenen Organ Meridyenleri: Akciğer ve böbrekler
Kullanım Alanları: Kuşkonmaz bitkisinin batı herbalizminde kullanılan türü Asparagus officinalis olmasına rağmen, Çin herbalizminde genellikle Asparagus cochinchinensis türü kullanılır. Bu bitki akciğer ve böbreklerdeki "yin” eksikliği için oldukça faydalıdır. Özellikle akciğer abselerinde, balgamı çıkaramama veya kanlı balgam çıkarma gibi durumlarda kullanılır. Bunlardan başka, yin eksikliğinden kaynaklanan kuruluğu azaltarak bağırsaklardaki kabızlığı gidermede faydalıdır. Asparagus cochinchinensis, rüzgar ve soğuktan kaynaklanan öksürük durumlarında veya soğuk nedenli mide ve dalak hastalıklarında kullanılmamalıdır. Çin tıbbında bitkinin önerilen günlük dozajı 6-18 gram kadardır.