Tussilago farfara
- Türkçe Adı: Öksürük otu, kabalak
- İngilizce Adı: Colt’s foot
- En Sık Bulunduğu Bölgeler ve Genel Özellikleri: Genellikle medikal amaçlar için kullanılan bu otsu bitki, Avrupa’da pek çok bölgede, Asya’nın daha çok merkez, batı ve kuzey bölgelerinde, kuzey Afrika’nın dağlık bölümlerinde ve güney Amerika’da yetişmektedir.
Kullanılabilir kısımlar: Bitkinin medikal amaçlarla kullanılan kısımları yaprak ve çiçek kısımlarıdır (taze veya kurutulmuş olarak kullanılabilir).
Etkin Maddeler: Musilaj (asidik polisakkaritler), taninler, pirolizidin alkoloidleri (çok az miktarda ve sadece bazı varyasyonlarında), steroidler (beta sitosterol, kampasterol), triterpenler (alfa ve beta amirin) ve flavonoidler başta olmak üzere birçok bileşen içermektedir.
Etkileri ve Kullanıldığı Durumlar: Öksürük otunun bazı varyasyonlarının içerdiği az miktardaki pirolizidin alkoloidleri antibakteriyel olmalarının yanı sıra karsinojenik (kansere neden olabilen) ve hepatotoksik (karaciğer için toksik) özelliklere de sahiptir. Müsin polisakkaritleri ise yatıştırıcı ve antienflamatuar etkiler gösterir.
Doğu herbalizminde genellikle bitkinin çiçek kısmı kullanılırken batı herbalizminde genellikle yaprak kısmı kullanılır. Öksürük otu adından da anlaşılabileceği gibi genellikle bronşit, astım, larenjit, boğmaca, boğaz ağrısı gibi şikayetlerde, ağız ve boğaz bölgesinin iltihaplanmalarında, ses kısıklığı ve öksürüğün eşlik ettiği akut solunum yolu enfeksiyonlarının tedavisinde oral olarak kullanılır. Ayrıca solunarak kullanıldığında ise öksürük ve göğüs hırıltılarının kesilmesinde faydalı olabilir.
Yapılan ilk çalışmalar öksürükotunun platelet kümeleşmesini önleyerek kan sulandırıcı etkisi olduğunu göstermiştir. Bu bitkinin ayrıca araşidonik asit metabolizmasını durdurarak antienflamatuar özellik gösterdiği de düşünülmektedir. Yine yapılan ilk çalışmalar bu bitkinin içeriğinde bulunan etil asetat içeriğinin antioksidan ve sinir sistemini koruyucu etki gösterdiği ortaya çıkmıştır. Öksürükotunun içeriğinde bulunan tussilagon maddesinin solunum sistemi ile kalp ve dolaşım sistemini uyarıcı özelliği olduğundan bu bitki astımın tedavisi için kullanılmaktadır.
Kullanım Şekli ve Dozaj: Bu bitkiden çay hazırlayarak tüketmek için 1,5-2 gram bitkiyi kaynar suda yaklaşık 5-10 dakika kadar demleyiniz. Bu çayı günde birkaç kez içebilirsiniz. Ya da bitkiyi oral olarak direkt tüketebilirsiniz. Günlük kullanım miktarı yaklaşık 4,5 - 6 gram kadardır. Bitkinin içeriğindeki pirolizidin alkoloidleri toksik olabileceğinden tüketilen bitkinin içindeki pirolizidin alkoloidlerinin 1mcg’yi aşmaması gerekmektedir.
Not: Bu bitkiyi saklarken lütfen ışık almamasına dikkat ediniz.
Güvenlik ve Yan Etkileri: Bu bitki toksik olduğu bilinen pirolizidin alkoloidleri içerebileceğinden bu maddeyi içeren bitki varyasyonlarının oral kullanımı güvenli değildir. Fakat öksürük otunun medikal kullanıma yönelik özel olarak yetiştirilen bazı varyasyonları pirolizidin alkoloidleri içermemektedir ve bu bitkinin gıda takviyeleri de satılmaktadır. Dolayısıyla öksürükotu kullanacak kişilere, ürünün üzerinde "PA-free” yani "pirolizin alkoloidleri içermemektedir” ibaresi olan ürünleri satın almaları tavsiye edilir. Emziren kadınların ve gebelerin de bu bitkinin kullanımından kaçınmaları gerekmektedir.
Pirolizidin alkoloidlerine toksik miktarda maruz kalan kişilerde karaciğer büyümesi ve karaciğer sirozu görülebilir. Karaciğer sirozunun ilk belirtileri karın ağrısı, mide bulantısı ve diyare olmakla beraber birkaç gün sonra karında sıvı birikimi de görülmeye başlar. Karaciğer büyümesi ve sertleşmesi ise birkaç hafta sonra görülmeye başlar. Şimdiye kadar incelenen bir vakada, gebe bir kadının hamilelik esnasında pirolizidin alkoloidleri içeren bir bitki çayı tüketmesinden dolayı (içeceğin içerisinde öksürükotu da bulunmaktadır) bebekte ölümcül karaciğer sirozu görülmüştür. Bunun haricinde öksürük otu, Yakup otu (kanarya otu), krizantem, çuha çiçeği, diğer papatyalar gibi bileşikgiller ailesinden bitkilere alerjisi olan kişilerde alerjiye neden olabilmektedir.
Diğer Bitkilerle /Gıdalarla / Gıda Takviyeleriyle Etkileşim:
- Antikoagülan / Antiplatelet Bitkilerle Beraber Kullanımı: Antikoagülan/antiplatelet bitkiler kanın pıhtılaşmasını engelleyici bitkilerdir. Öksürük otunun bu bitkilerle beraber kullanımı ise teorik olarak bazı insanlarda kanama riskini arttırabilir. Bu bitkilerden bazıları: melekotu, karanfil, sarımsak, zencefil, ginko, zerdeçal ve Ginseng’dir.
- Hepatotoksik Pirolizin Alkoloidi İçeren Bitkiler: Öksürük otunun bazı varyasyonları da pirolizin alkoloidi içerdiğinden bu maddeyi içeren bitkilerle beraber kullanımı toksik etkiyi arttıracağından kontrendikedir (kullanılmamalıdır). Pirolizin alkoloidi içeren bazı bitkiler: karakafes otu, grip otu, beni unutma ve kanarya otudur.
- Tansiyon Düşürücü Bazı Bitkiler: Öksürük otunun tansiyon düşürücü etkisi olduğu düşünülmektedir. Bu nedenle tansiyon düşürücü özelliği olan diğer bitkilerle beraber kullanımının hipotansif etki yapabileceği (tansiyonu normalden daha düşük seviyeye düşürebileceği) düşünülmektedir. Bu bitkilerden ve maddelerden bazıları andrographis otu, kazein peptidleri, kedi pençesi, koenzim Q10, balık yağı, L-arginine ve ısırgan otudur.
- Sitokrom P450 3A4 Enzimi Üretimini Arttıran Bitkiler: Bazı bitkiler vücuttaki sitokrom P450 3A4 enzimi üretimini tetikleyebilirler. Bu enzim ise pirolizin alkoloidlerinin toksik maddelere dönüşümünü arttırabilir. Bahsedilen bitkilerden bazıları ekinezya, sarımsak, sarı kantaron ve meyan köküdür.
İlaçlarla Etkileşim:
- Antikoagülan / Antiplatelet İlaçlarla Beraber Kullanımı: Antikoagülan/antiplatelet ilaçlar, kanın pıhtılaşmasını engelleyici özellik gösterirler. Öksürük otunun bu ilaçlarla beraber kullanımı ise kanama riskini arttırabilir. Bu nedenle öksürükotu ve bu ilaçlar beraber kullanılmamalıdır. Bu ilaçlardan bazıları: aspirin, klopidogrel (Plavix), dalteparin (Fragmin), heparin, tiklopidin (Ticlid) ve warfarin (Coumadin)’dir.
- Antihipertansif İlaçlar: Bu ilaçlar yüksek tansiyonu düşürücü özellik gösterirler. Öksürük otunun çok yüksek miktarlarda kullanımı ise bu ilaçlarla etkileşime neden olabilir.
- Sitokrom P450 3A4 Enzimi Üretimini Arttıran İlaçlar: Bazı ilaçlar vücuttaki sitokrom P450 3A4 enzimi üretimini tetikleyebilirler. Bu enzim ise pirolizin alkoloidlerinin toksik maddelere dönüşümünü arttırabilir. Bahsedilen ilaçlardan bazıları karbamazepin (Tegretol), fenobarbital, fenitoin (Dilantin), rifampin, rifabutin (Mycobutin)’dir.
Hastalıklar veya Durumlarla Etkileşimi:
- Çapraz Alerji: Öksürük otu, yakup otu (kanarya otu), krizantem, çuha çiçeği, diğer papatyalar gibi bileşikgiller ailesinden bitkilere alerjisi olan kişilerde alerjiye neden olabilmektedir.
- Hipertansiyon: Öksürük otunun çok yüksek miktarlarda kullanımı hipertansiyon ilaçlarıyla etkileşime neden olabilir.
- Karaciğer Hastalıkları: Öksürükotunun içerisinde bulunan ve karaciğer için toksik olan pirolizin alkoloidleri, mevcut karaciğer hastalıklarını daha da kötüleştirebilir.
German Commission E: Alman Komisyon E monografları (German Commission E monografları), 1983 ve 1993 yılları arasında 300 ‘den fazla bitki ve bitkisel karışımın medikal kullanımını, etkilerini ve yan etkilerini birçok klinik araştırmalar yaparak, objektif ve çok sıkı bilimsel kriterlere göre değerlendirek yazılmış olan bitkilerle ilgili bir bilgi kaynağıdır. Alman komisyon E monografları, Alman hükümeti tarafından finanse edilen komisyon E’nin titiz çalışmalar sonucu yayımladığı, tüm dünyadaki herbalistler, eczacılar ve tıp doktorları tarafından ciddiye alınan bir kaynak olarak değerlendirilmektedir.
Öksürük otunun German Commission E tarafından onaylanan kullanım durumları:
- Öksürük
- Bronşit
- Ağız ve boğaz bölgesinin enflamasyonları (iltihap ve yangısı)
Ayurveda’da Kullanılan İsmi: Fanjuim
Tadı: Acı – buruk - tatlı
Kullanılan Kısımları: Yaprak ve çiçek
Enerjetiği: Serinletici
Sindirim Sonrası Etkisi: Acı
Dosha’ar Üzerindeki Etkileri: Pitta ve Kapha’yı azaltırken Vata üzerine herhangi bir etkisi bulunmamaktadır.
Genel Nitelikleri: Yatıştırıcı, ekspektoran (balgam söktürücü), spazm giderici, antienflamatuar
Özellikle Etkilediği Sistemler: Solunum sistemi
Kullanım Alanları: Öksürük otu, en çok akciğer hastalıkları, solunum yolu hastalıkları ve öksürük gibi rahatsızlıkları gidermek için kullanılır. Bu gibi rahatsızlıklar özellikle sabahları daha rahatsız edici boyutlara ulaştığından, bitkinin bir önceki gece çay olarak demlenmesi ve bir termosta sabaha kadar muhafaza edilmesi önerilir, böylelikle sabah kalkınca içilmesi rahatsızlığın şiddetini azaltacaktır. Ayrıca bu bitki doğu herbalizminde diyareyi durdurucu olarak kullanıldığı gibi böcek ısırıkları ve sinek sokmalarında da etkilenen bölgenin direk üzerine uygulanabilir.
Bitkinin çok az miktarlarda karaciğer için toksik ve kansere neden olabilen bir bileşik olan pirolizin alkoloidleri içerdiği bilinmektedir. Ancak bitkinin muhtemel zararına karşı faydası daha baskın olduğu ayrıca içerdiği faydalı bileşenlerin zararlıların etkisine karşı savaşacağı düşünülmektedir. Kurutulmuş bitkideki pirolizin alkoloidi yüzdesi yaklaşık %0 ile %0,015 arasında değişecek kadar az olduğundan, doğu herbalizmine göre bu oran sağlığı tehdit etmeyecektir. Buna karşı Almanya gibi bazı batı ülkelerinde bu bitkinin kullanımı yasaklanmıştır. Yine de her ihtimale karşı öksürük otu, fetüse zarar vermemesi için hamileler tarafından kullanılmamalıdır.
Çince İsmi: Kuan Dong Hua
Genel Nitelikleri: Balgam söktürücü ve anti-astım özellikli
Etkilenen Organ Meridyenleri: Akciğerler
Kullanım Alanları: Öksürük otu tarih boyunca öksürüğü ve akciğerlerdeki hırıltıyı giderme amaçlı kullanılmıştır. Bu bitkinin çiçeklerinin öksürüğü dindirmede faydalı olduğunu ilk olarak Çinliler vurgulamıştır. Bununla beraber batı herbalizminde bitkinin genellikle yaprak kısmı kullanılırken, Çin herbalizminde genellikle bitkinin çiçek kısmı kullanılmaktadır. Çin herbalizminde bitkinin önerilen günlük kullanım miktarı 3-9 gram kadardır.