Ferula foetida
- Türkçe Adı: Şeytan tersi
- İngilizce Adı: Asafoetida
- En Sık Bulunduğu Bölgeler ve Genel Özellikleri: Anavatanı Afganistan ve doğu Hindistan olan, yaklaşık 2 metre boyunda otsu bir bitkidir.
Kullanılabilir Kısımlar: Bitkinin kök kısmından elde edilen yağlı reçine, medikal amaçlar için kullanılmaktadır.
İçeriğindeki Bileşenler: Uçucu yağ (sek-propenil-izobütil disülfit), ferulik asit esterleri, farnesiferol A, B ve C, bosorin benzeri müsilaj, seskiterpenoid kumarinleri (asefoetida) olmak üzere birçok bileşen içermektedir.
Etkileri ve Kullanıldığı Durumlar: Şeytan tersi reçinesinin bağırsakları dezenfekte edici etkisi olduğu düşünülmektedir. Sedatif etkisi olduğu da düşünülmekle beraber bu konuda kesin kanıtlar bulunmamaktadır. Hayvanlar üzerinde yapılan deneysel çalışmalarda antitümoral etkisi olduğu (tümör gelişimini önleyici ve durdurucu) ve Salmonella thypmirium adlı bakteri üzerinde hafif mutajenik etkisi olduğu görülmüştür.
Bu bitki reçinesinin içerdiği sülfür bileşenlerinin, hiperlipidemiye karşı koruyucu olduğu tahmin edilmektedir. Şeytan tersi reçinesi, kumarin bileşenleri içerdiğinden, antikoagülan etkisi (kan pıhtılaşmasını önleyici ve kan sulandırıcı etki) olabileceği düşünülmektedir. Yapılan bazı çalışmalar, şeytan tersi reçinesinin içeriğindeki bazı bileşenlerin, irritabl bağırsak sendromunun tedavisinde kullanılabileceğini göstermiştir.
Şeytan tersi reçinesi halk arasında,
- Bronşit, astım, boğmaca ve ses kısıklığı gibi solunum yollarıyla ilgili rahatsızlıkların tedavisinde,
- Histeri ve cinnet gibi bazı ruhsal ve psikolojik hastalıkların tedavisine yardımcı olarak,
- Kolit, kronik gastrit, sindirim sisteminde şişkinlik ve gaz birikimi, konstipasyon (kabızlık), dispepsi (hazımsızlık) irritabl bağırsak sendromu gibi sindirim sistemi rahatsızlıklarının tedavisinde,
- Konvülsüyonlara (kasılmalara) karşı,
- Nevrasteni gibi sinirsel rahatsızlıklarda sinirleri uyarıcı olarak,
- Amenorenin (3 aydan fazla adet görememe durumu) tedavisine yardımcı,
- Kuş palazı hastalığının tedavisine yardımcı olarak,
- Sarkoma (yumuşak doku kanseri) tadavisine yardımcı olması açısından oral olarak (ağızdan alınarak) kullanılır.
- Şeytan tersi reçinesi, nasır ve nasırlaşmış derinin tedavisinde ise topikal olarak (sadece etkilenen bölgenin üzerine) kullanılmaktadır.
- Ticari olarak bu bitkinin reçinesi, kozmetik ürünlere koku vermek için veya sabitlemek için kullanılır.
- Şeytan tersi reçinesi gıda sanayinde, bazı yiyecek ve içeceklerin içeriğinde de bulunmaktadır.
Kullanım Şekli ve Dozaj: 300-100 mg toz haline getirilmiş şeytan tersi reçinesinin, medikal amaçlar için günde üç kez kullanımı tavsiye edilmektedir. Eğer tentür olarak kullanmak istiyorsanız günde tek doz 20 damla veya 2-4 ml kullanmanız yeterli olacaktır. Topikal kullanım için ise herhangi bir dozaj ve kullanım şekli belirtilmemiştir.
Güvenlik ve Yan Etkileri: Şeytan tersi reçinesinin gıdalarda bulunan miktarının kullanımı güvenli kabul edilmektedir ve Amerika’da gıdalarda kullanımı GRAS statüsündedir (güvenli) Bu reçinenin medikal amaçlar için uygun dozajda kullanımı da güvenli kabul edilmektedir. Ancak yenidoğanlarda methemoglobinemi oluşturma riski yarattığından, kullanımı kontrendikedir (kullanılmamalıdır.) Süte geçebilme riski olduğu için emziren kadınlar tarafından da kullanılmamalıdır. Gebelerde ise düşüğe yol açabileceği düşünüldüğünden kullanılmaması tavsiye edilir. Sinirsel gerginlik görülen kişilerde, 50-100 mg şeytan tersi reçinesi kullanımının konvülsiyonlara (kasılmalara) neden olabileceği düşünülmektedir.
Yenidoğan bir bebekte görülen methemoglobinemi nedeninin, şeytan tersi reçinesi kullanımı olduğu düşünülmektedir. Çok yüksek dozajların kullanımı sonucunda dudakların şişmesi, geğirme, mide ve bağırsaklarda gaz birikimi, diyare, başağrısı ve konvülsiyonlar (kasılma) gibi yan etkiler görülmüştür. Şeytan tersi reçinesini topikal olarak göğüs bölgesine uygulayan bir vakada ise, genital organda şişme görülmüştür.
Diğer Bitkilerle /Gıdalarla / Gıda Takviyeleriyle Etkileşim:
- Antikoagülan Etkisi Olduğu Düşünülen Bitki ve Gıda Takviyeleri: Bu bitki reçinesinin antikoagülan etkisi (kan sulandırıcı ve kan pıhtılaşmasını önleyici) olduğu düşünüldüğünden, antikoagülan bitkilerle beraber kullanıldığında bazı kişilerde kanama riskini arttırabileceği düşünülmektedir. Bahsedilen bitkilerden bazıları: Melekotu, karanfil, danshen, sarımsak, zencefil, ginko, Panax ginseng vs..
- Antihepertansif Bitkiler ve Gıda Takviyeleri: Bilindiği gibi bu bitkiler tansiyonu düşürücü etki göstermektedirler. Şeytan tersi reçinesinin de tansiyonu düşürücü etkisi olduğu düşünüldüğünden, bahsedilen bitkilerle beraber kullanımı, additif etki nedeniyle hipotansiyona (düşük tansiyon) neden olabilir. Bu bitki ve takviyelerden bazıları: kazein peptitleri, koenzim Q10, balık yağı, L-arjinin, ısırgan vs..
İlaçlarla Etkileşim:
- Antikoagülanve Antiplatelet İlaçlar: Bu bitki reçinesinin antikoagülan etkisi (kan sulandırıcı ve kan pıhtılaşmasını önleyici) olduğu düşünüldüğünden, antikoagülan ilaçlarla beraber kullanıldığında kanama riskini arttırabileceği düşünülmektedir.
- Antihepertansif Bitkiler ve Gıda Takviyeleri: Bilindiği gibi antihipertansif ilaçlar tansiyonu düşürücü etki göstermektedirler. Şeytan tersi reçinesinin de tansiyonu düşürücü etkisi olduğu sanıldığından, antihipertansif ilaçlarla beraber kullanımı, additif etki sebebiyle hipotansiyona neden olabilir.
Hastalıklar veya Durumlarla Etkileşimi:
- Kanama Bozuklukları: Teorik olarak şeytan tersi reçinesi kanama riskini arttırabileceğinden kanama bozuklukları görülen hastalar tarafından kullanılırken dikkatli olunması ya da kullanılmaması önerilir.
- Merkezi Sinir Sistemiyle İlgili Hastalıklar: Şeytan tersi reçinesi konvülsiyonlara (kasılma) neden olabileceğinden Parkinson, Huntington vs.. gibi merkezi sinir sistemi ile ilgili hastalığı olan kişilere tavsiye edilmez.
- Gastrointestinal İrritasyon: Sindirim sistemiyle ilgili enfeksiyöz ya da enflamatuar (iltihaplı) hastalığı olan kişilerin şeytan tersi reçinesi kullanması önerilmez.
- Hipertansiyon veya Hipotansiyon: Teorik olarak şeytan tersi reçinesi tansiyonu etkileyebileceği için, tansiyon hastalarının bu bitkiyi kullanırken düzenli olarak tansiyonlarını ölçmeleri tavsiye edilir.
Ayurveda’da Kullanılan İsmi: Hing
Tadı: Acı
Kullanılan Kısımları: Kök kısmından elde edilen reçine
Enerjetiği: Isıtıcı
Sindirim Sonrası Etkisi: Acı
Doshalar Üzerindeki Etkileri: Vata ve Kapha’yı azaltırken Pitta’yı arttırır.
Genel Nitelikleri: Stimulan (uyarıcı), karminatif (sindirim sistemini rahatlatıcı ve gaz giderici), analjezik (ağrı kesici), antihelmintik (bağırsak kurtlarını düşürücü), afrodizyak, antiseptik
Özellikle Etkilediği Sistemler: Sindirim, sinir, solunum, boşaltım, dolaşım
Kullanım Alanları: Şeytan tersi reçinesi Ayurvedaya göre hazımsızlık, sindirim sisteminde gaz birikimi, karında şişlik, kabızlık, artrit, romatizma, öksürük, epilepsi, histeri, astım, bağırsak kurtları gibi hastalık durumlarında kullanılır. Şeytan tersi, sindirime yardımcı çok güçlü bir bitkidir ve gıdaların sindirim sisteminde birikerek oluşturduğu tıkanıklıkların açılmasında yardımcıdır. Özellikle fazla et veya abur cubur yenmesinden kaynaklanan ve bağırsakta biriken fekal maddenin atılımını kolaylaştırır. Bilhassa yuvarlak kurtlar ve şerit kurtlar başta olmak üzere, bağırsaklardaki parazitlerin atılımına yardım eder. Bağırsaklardaki bakterileri temizlemenin yanı sıra Agni’yi de güçlendirir (Agni:Sindirim ateşi olarak bilinir, sindirime yardımcıdır, sindirilemeyen gıdaların ise atılımını sağlar). Bunların yanı sıra sindirim sistemindeki gaz birikimini giderir, kramp ve ağrıları azaltır ayrıca fazla Vata’yı uzaklaştırır. Bu nedenle sarımsağa benzemektedir, fakat sarımsaktan çok daha güçlü ve daha kötü kokuludur. Bu nedenle muhafaza edeceğiniz kavonozun kapağını çok iyi kapamalısınız, yoksa sülfürlü kokusu tüm mutfağı saracaktır.
Şeytan tersini harici olarak kullanacaksanız, macun kıvamına getirerek ağrılı bölgelere uyguladığınızda ağrıyı dindirmede yardımcı olcaktır. Özellikle artrit ağrıları, eklem ağrıları ve göğüs ağrılarına karşı kullanılır. Mercimek ve fasülye gibi yemeklere baharat olarak eklendiğinde, yemeğin çok daha hafif olmasını sağlar ve bu gıdalar nedeniyle sindirim sisteminde oluşan gazın giderilmesine yardım eder.
Sarımsağa benzer şekilde "tamasik” özelliğe sahiptir. Özellikle zencefil, kakule ve kaya tuzuyla beraber kullanıldığında sindirime oldukça yardımcı olacaktır. Aynı anda hem Vata’yı harekete geçirmek, hem de Agni’yi uyarmak için bu denli etkili olan bir bitki daha yoktur. Şeytan tersi, tıpkı karabiber ve Arnavut biberi gibi hemen hemen her mutfakta bulunmalıdır.
Çince İsmi: A Wei
Genel Nitelikleri: Sindirime yardımcı, karminatif (bağırsaklardaki gazı giderici, ağrı ve kramp giderici), ekspektoran (balgam söktürücü)
Etkilenen Organ Meridyenleri: Karaciğer, dalak, mide
Kullanım Alanları: Şeytan tersi Çin herbalizminde özellikle sindirime yardımcı bir bitki olarak kullanılmasının yanı sıra, bağırsak kurt ve parazitlerini düşürmek için kullanılmaktadır. Bunun haricinde özellikle kadınlarda vajinite yol açan bir mantar türü olan Candida albicans’ın tedavisinde, histerik semptomlar gibi bazı problemlerin üstesinden gelmek için ve soğuk algınlığı gibi üst solunum yolu hastalıklarının tedavisinde kullanılmaktadır. Şeytan tersi "chi”yi düzenlemesinin yanı sıra gıda alerjilerinin önlenmesinde de kullanılmaktadır.